व्याकरण

थोडेसे व्याकरण १.व्याकरण : भाषेतील वाक्ये ,वाक्यातील शब्द व त्याच्या परस्परांशी असलेला संबंध ज्या शास्त्रात केला जातो त्यास व्याकरण म्हणतात. २.वर्ण विचार : ज्या शब्दाचे पृथक्करण होत नाही त्यास वर्ण म्हणतात. १.स्वर :ज्या वर्णाचा उच्चार स्वतंत्रपणे पुर्ण होतो त्यास स्वर म्हणतात . १.ऱ्हस्व स्वर : अ,इ,उ,ऋ,लृ . २.दिर्घ स्वर : आ,ई ,ऊ,ए,ऐ,ओ,औ. ३.स्वरादी : ज्या वर्णाचा उच्चार अगोदर स्वराच्या साह्याने होतो त्यास स्वरादी म्हणतात उदा-अं,आ: ४.सहजतीय स्वर :एकाच उच्चार स्थानातून निघणारे उदा-अ,आ /इ,ई /उ ,ऊ . ५.विजातीय स्वर : भिन्न उच्चार स्थानातून निघणारे स्वर उदा-अ ,इ /आ ,ई /अ ,उ . ६.सयुक्त स्वर :दोन स्वर मिळून बनलेले स्वर म्हणजे सयुक्त स्वर होय . उदा-अ +इ =ऐ , अ +उ =ओ ,अ +ओ =औ . २.व्यंजन : ज्या वर्णाचा उच्चार स्वराचे साह्य घेऊन होतो त्यास व्यंजन म्हणतात . १.महाप्राण व्यंजन : ह,चे प्राबल्य असते. २.अल्प प्राण व्यंजन :ह,चे प्राबल्य नसते. ३.स्पर्श व्यंजन :क ,च ,ट ,त ,प ४.अंतस्थ व्यंजन :य,र,ल ,व. ५.उष्ण व्यंजन :श ,ष ,स ६.नासिक्य : ड;,त्र ,ण ,न ,म . ३.वर्णाची उच्चार स्थाने : १.कंठ्य :क,अ,आ. २.तालव्य :च,इ,ई, ३.मूर्धन्य :ट ,र,स. ४.दंत्य : त,ल,स ५.ओष्ठ्य :प,उ,ऊ . ६.अनुनासिक : ड;,त्र ,ण ,न ,म, ७.कंठ तालव्य :ए ,ऐ. ८.कंठ ओष्ठ :ओ,औ. ९.दान्तोष्ठ : व . ४.वर्णमाला शिकवितांना वापरावयाचे दृक श्राव्य साधने : १.वर्णमालेच तक्ता वापरणे. २.शब्द पट्या वापराव्या. ३.चित्राचा वापर करावा –गरुड “ग” ४.खादा फलक वापरावा. ५.रेषा,गोल,अर्धवर्तुळ ,कमान काढून दाखवणे, ६.रंगीत खडू व रंगीत चित्राचा वापर करणे . ७.विद्यार्थाला वर्णमालेच्या वह्या बाजारातुन उपलब्ध करून देऊन प्रात्यक्षिक देणे. ८.हस्ताक्षर स्पर्धा घेणे. ५.शब्दाच्या जाती : १.विकारी शब्द : ज्या शब्दाचे लिंग ,वचनं,बदल होतो त्यास विकारी शब्द म्हणतात. १.नाम (संज्ञा )व्यक्ती ,वस्तु,स्थान,पदार्थ ,जागा, १.व्यक्ती वाचक संज्ञा :सीताराम,गोपाल. २.जातीवाचक संज्ञा :गाव,नदी. ३.भाववाचक संज्ञा :लहानपण,धैर्य. ४.समूह वाचक संज्ञा :भीड,संघ . द्रव्य वाचक संज्ञा :पाणी,सोना २.सर्वनाम : नामाचा वारंवार उपयोग टाळण्यासाठी १.पुरुषवाचक सर्वनाम : मी,तु. २.निश्चय वाचक सर्वनाम : हे ,ते,त्या, ३.अनिश्चय वाचक सर्वनाम : कोणी,काही. ४.संबंध वाचक सर्वनाम : जो,जी ,जे . ५.प्रश्न वाचक सर्वनामे :का ?काय?कोठे ? कोण ? कोणाला ?कोणाचा ? कोणता ? केंव्हा ?किती ? ३.विशेषण : नाम व सर्वनाम बदल अधिक माहिती देणे . १.गुण वाचक विशेषण :लहान ,मोठा,सुंदर ,हुशार . २.संख्या वाचक विशेषण : एक,दोन.तीन. ३.परिणामवाचक विशेषण : चांगला परिणाम ,वाईट परिणाम . ४.संकेत वाचक विशेषण :हे ,ते . ४.क्रियापद : एखादी क्रिया घडणे . १.सकर्मक क्रियापद :पाहणे ,खेळणे . २.अकर्मक क्रियापद : हसणे ,रडणे.धावणे, ३.संयुक्त क्रियापद :आहे, होता, असेल . २.अविकारी शब्द : ज्या शब्दाचे लिंग ,वचन,यामध्ये बदल होत नाही त्यास अविकारी शब्द म्हणतात. १.क्रियाविशेषण :क्रियापदाबद्दल अधिक माहिती देणे . १.स्थान वाचक क्रियाविशेषण : जेव्हा,तेव्हा . २.कालवाचक क्रियाविशेषण :आज,काल . ३.परिणामवाचक क्रियाविशेषण :जास्त,सर्व. ४.रितीवाचक क्रियाविशेषण : अचानक,हळूहळू ,जोरात . २.शब्दयोगी अव्यव :नामाला व सर्वनामाला अर्थ बोध होण्यासाठी जोडून येणारा शब्द .स,ला,ना,ते ,आत ,बाहेत,जवळ,पुढे . ३.उभयान्वयी अव्यय :दोन किंवा तीन वाक्य एकत्र करणारा शब्द .आणि ,पण,परंतु, किंवा . ४.केवळ प्रयोगी अव्यय : आपल्या मनातील विकाराला अभिव्यक्त केले जाणारे शब्द . वाह !, अरे !, छट ! ५.लिंग विचार व वचन विचार : लिंग विचार : १.पुल्लिंग –मोर,विद्वान,उंट . २.स्त्रील्लिंग :लांडोर,विदुषी,सांडणी. ३.नपुसकलिंग : झाड,घर,पुस्तक . वाचन विचार : १.एक वचन: पुस्तक . २.अनेक वचन : पुस्तके . ३.बहुवचन : आपण,तुम्ही .सारे,सर्व, ६.संधी विचार: १.जगन्नाथ : जगत +नाथ . २.गुर्वाज्ञा : गुरु +आज्ञा . ३.सुर्याद्य : सूर्य + उदय . ४.लंकेश्वर : लंका + ईश्वर . ५.जलौघ : जल + ओघ . ६.यशोधन : यश + धन . ७.महर्षी : महा +ऋषी . ८.विद्यार्थी : विद्या +अर्थी . ९.सिंहासन : सिंह + आसन . १०.श्रेयश : श्रेय + यश . ७.समास विचार : १.तत्पुष समास : गायरान,कुभकर,अज्ञान,नापसंत,अनादर,अग्रेसर,मावसभाऊ ,साखरभात . २.द्वंद समास : १.इतरेतर द्वंद समास : आणि,व कृष्णार्जुन =कृष्णा आणि अर्जुन ,खरेखोटे =खरे व खोटे. २.वैकल्पिक द्वंद समास : अथवा,किंवा,वा. जयापजय =जय अथवा पराजय. यशपयश =यशा अथवा अपयश . ३.समाहार द्वंद समास : वगैरे . मीठभाकर =चटणी ,कांदा,वगैरे. देवधर्म =पुजा ,आज्ञा,वगैरे. ३.दिवगु समास : १.नऊग्रह : नऊग्रहाचा समूह. २.पंचपाळे : पाच पाल्याचा समूह. ३.नवरात्र : नऊ रात्रीचा समूह. ४.पंचवटी : पाच नद्याच समूह . ४.बहुब्रूही समाज : १.पितांबर : पिवळे वस्त्र धारण केले आहे असा तो महादेव . २.नीलकंठ : नीळा आहे कंठ असतो . ३.गजानन : गजाचे आनंद असतो. ४.भालचंद्र : ज्याच्या शरीरावर भाला असतो. ५.अव्यायी भाव समास : १.दररोज : प्रत्येक दिवसी . २.दरवर्षी : प्रत्येक वर्षी . ८.प्रयोग ओळख : १.मुले विटी दांडू खेळतात : कर्तरी प्रयोग. २.गवळ्याने गाईला बांधले : भावे. ३.रामाने आंबा खाल्ला : कर्मणी प्रयोग . ४.राजु घरी आहे नाही : कर्तरी प्रयोग . ५.राक्षसाने युद्ध केले : कर्मणी प्रयोग . ६.रामाने रावणास मारले : भावे प्रयोग . ९.वाक्य विचार : १.अर्थावरून वाक्याचे प्रकार : १.विधानात्मक वाक्य : मी मराठी वाचतो. २.प्रश्नार्थक वाक्य : तु मराठी वाचतो ? ३.आज्ञार्थी वाक्य : हिंदी वाचा. ४.उदगार वाचक वाक्य : वाह ! खूप मोठे आहे. ५.नकारात्मक वाक्य : मी गणित वाचत नाही . ६.होकारात्मक वाक्य : मी गणित सोडवतो. १०.रचनेवरून वाक्याचे प्रकार : १.सरल (शुद्ध ) वाक्य : मी मराठी वाचतो एक क्रिया. २.मिश्र वाक्य : एक वाक्य प्रधान दुसरे गौण वाक्य. उदा-तो म्हणाला कि मी पुस्तक वाचीन. ३.सयुक्त वाक्य : अनेक उपवाक्य असतात. उदा –राजू शाळेत गेला त्याने शिक्षकास विचारले आणि पेपर सोडायला बसला. ११.काळ विचार : १.वर्तमान काळ : मी मराठी वाचतो. २.भूतकाळ : मी मराठी वाचले . ३.भविष्य काळ : मी मराठी वाचीन. १२.एकूण विरांम् चिन्ह : १.पुर्ण विरांम् (.) : मी पुस्तक वाचतो. २.अर्ध विरांम् (;)संयुक्त वाक्यात असतो. ३.अल्प विरांम् (,) : टिळक ,नेहरू ही चांगली माणसे होती. ४.प्रश्न चिन्ह (?) : तु काय वाचतो? ५.उदगारवाचक (!) वाह ! काय चांगले गाडी आहे. ६.अवतरण चिन्ह (“ “)(‘ ‘): दादा म्हणाला, “तुलदास राम भक्त होते”. ७.संयोग चिन्ह (-) : काम-क्रोध त्याग करावा. ८.निर्देशक चिन्ह (--): आपले दोन शत्रू आहेत --काम आणि क्रोध . ९.कंस () स्वराज्य माझा जन्म सिद्ध हक्क आहे म्हणून मी तो मी मिळवणारच (लोकमान्य टिळक ) १०.द्वी बिंदू : मोर : आपला राष्ट्रीय पक्षी आहे. ११.अधोरेखा (---------- ): चुकीचे ऐकणे म्हणजे .......... होय .(अपश्रवन) १३.व्याकरणाच्या अध्यापन पध्दती : १.उदगामी पध्दती : (रॉजर बेकन ) प्रथम उदाहरण देणे नंतर त्यावरून नियम स्पष्ट करणे .विशेषां कडून सामान्यकडे ह्या अध्यापन सूत्राचा वापर केला जातो. २.अवगामी पद्धती : (आरिस्टोटल ) प्रथम नियम सांगणे व त्यावरून उदाहरण विचार सामान्याकडून विशेषाकडे या अध्यापन सूत्राचा वापर केला जातो.